Artıq orkestr çuxurunun hər iki tərəfində vokal sənəti pərəstişkarlarının rəğbətini qazanmış Azərbaycanın gənc opera müğənniləri nəslinin ən parlaq nümayəndələrindən biri də Atəş Qarayevdir. AZƏRTAC Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının istedadlı, xarizmatik solisti, beynəlxalq müsabiqələr laureatı və mötəbər festivalların iştirakçısı olan, qısa müddətdə bir çox tenor partiyalarında çıxış edərək təkcə vokalın gözəlliyini deyil, həm də sənətkarlıq qabiliyyətini nümayiş etdirməyi bacaran sənətkarla söhbəti təqdim edir.

-Atəş, sizcə, opera nədir?

-Operanın nə olduğunu izah etmək asan deyil... Mənim üçün o, bir çox nüanslarla qəbul edilir. Amma sözsüz ki, bu, səhnəyə çıxmaq xətrinə bir partiya oxumaq deyil... Təəssüf ki, indiki dünya praktikasında belə çıxışlarla “günah” edənlər də var... Opera mənim daimi evimdir, ailəmdir... Opera mənim üçün arzu deməkdir! Arzular!.. Arzular!.. Opera, sadəcə, iş deyil, həyatımın mənasıdır... Filmlərdən birində Pavarotti haqqında danışan Plasido Dominqo deyirdi: “Mənim səsim bədənimin primadonnasıdır”. Bu aforizm bir növ mənim opera aləmində varlığımı əks etdirir, onun ayrılmaz hissəsi olan səsim, musiqim və həyatımla ayrılmaz şəkildə bağlıdır. Opera xüsusi yerdir və qarşımda duran ən mühüm məqsəd ona xidmət etməkdir. İnsanları sevindirmək üçün oxumaq və yaratmaq istəyirəm. Tamaşaçılar arasında bu çətin sənəti dərk edənlərin sayı böyük üstünlük təşkil etməsə də, oxumağa çalışın ki, onların içərisində yeganə bilikli şəxs belə düzgün və bacarıqlı səs tonlarını eşitsin. Axı opera müğənnisinin vəzifəsi öz səhvinin ən kiçik eyhamı ilə gözəlliklə qarşılaşmanı korlamaq deyil. Bunun üçün isə sadəcə çalışmaq, təkmilləşmək, ideala can atmaq lazımdır... Əks halda niyə bu yolu seçməlisən ki?

-Operada rolların səslərə görə aydın bölgüsü var. Tenor burada həmişə qəhrəman-aşiqidir...

-Əsasən, şübhəsiz. İndi mən “dəhşətli bir mətləbin” üstünü açacağam; tenor da süni şəkildə “böyüdülmüş” kişi səsidir... Təbiət kişilərə bas və baritonlar bəxş edib. Halbuki tenorlar təbii mühitdə demək olar ki, heç vaxt tapılmayan zirvəyə yönəldilib. Beləliklə, biz onları tapmaq, düzgün qurmaq üçün illər sərf edirik. Onu da deyim: bu, o qədər çətin və uzun prosesdir ki, yetərincə sayda vokalçı səslərini dünyasəviyyəli keyfiyyətə çatdırmaq üçün demək olar ki, qırx yaşa qədər gözləyir. Özümü misal çəkəcəyəm: bu gün 32 yaşım var və düzünü desəm, düşünürəm ki, texnikamı təkmilləşdirmək, dəqiqləşdirmək, heç olmasa öz vokalımdan həzz alacağım səviyyəyə çatdırmaq üçün qarşımda hələ on ilim var.

-Özünüzü bu qədər tənqid edirsiniz?

-Öz adımdan deyirəm. Demək olar ki, həmişə müğənniliyimdən narazıyam. Tamaşadan sonra dönə-dönə işimi təhlil edib, “haradasa başqa cür oxuya bilərdim və ya ifama rəng qata bilərdim” deyə öz-özümə şərhlər yazıram, bəzi məqamlara görə narahat oluram... Hər tamaşadan sonra evə gedəndə, beynimdəki bütün nüansları təhlil edirəm. Evdə isə düşünürəm ki, növbəti dəfə ideala bir millimetr yaxınlaşmaq üçün həmin incəlikləri nəzərə alacağam. Pərdənin düşməsindən azı iki-üç gün sonra zehnimdə səhnədəki mövcudluğuma davam edirəm, həm vokalçı, həm də sənətçi kimi addım-addım hər bir parça üzərində işləyirəm...

-Eyni partiyaları ifa etmək yorğunluq hissi və ya vərdiş yaratmır?

-Yorğunluq, çətin ki... Hazırda çox təəssüf edirəm ki, biz Opera Studiyasının səhnəsi ilə məhdudlaşmışıq. Bizim opera truppasının repertuarı o qədər də geniş olmadığı üçün hissələr tenorlar arasında bölünüb. Həm də belə çıxır ki, bir mövsüm üçün o qədər də çox tamaşa yoxdur. Odur ki, bu gün opera solisti kimi inkişafım bir qədər ləng gedir. Məsələn, mən çoxdandır ki, Puççininin “Bohema” əsərindən Rudolfu oxumaq istəyirdim və ümid edirəm ki, növbəti mövsümdə bunu edəcəyəm. Mənim arzum həm də Puççininin “Toska” operasından Kavaradossidir. Artıq Maskanyinin “Kənd namusu” əsərində Turiddu rolunu öyrənmişəm və orada çıxış etmək mənim məqsədimə çevrilib. Operanın özü birpərdəli olsa da, sadəcə, musiqisi çılğınlığı və gözəlliyi ilə fantastikdir. Əgər nə vaxtsa bir möcüzə baş versə və Massnenin “Verter” əsərini səhnələşdirsək, mən bu gözəl parçanı da oxumaq istərdim. Düşünürəm ki, tamaşaçılarımız bu operanı bəyənəcək. Məncə, Bizenin “Karmen” əsərində Xoseni ifa etməyin vaxtı çatıb, səsimə tam uyğun gəlir, yaşım da artıq buna imkan verir.

-Yeri gəlmişkən, opera müğənnisinin karyerasında və repertuarında yaşın rolu nədən ibarətdir?

-Burada fərdi keyfiyyətlər daha çox rol oynayır. Xüsusən, hər kəsdə fərqli inkişaf edən vokal imkanları. Ən çətin partiyaları 25 yaşında ifa edə bilənlər, yalnız qırx yaşında vokal potensialını ortaya qoyanlar da var. Mən hər tamaşada vaxtlılığın tərəfdarıyam. Sənətimizdə tələsiklik üzündən səs tellərinin zədələnməsi, korlanmış səslər doludur. Opera ifaçılığına ağıllı yanaşmaq lazımdır. Gənc yaşda səs ciddi dramatik hissələri oxumağa imkan versə belə, karyeranızın keçiciliyi amilinə hazır olmalısınız. Sirr deyil ki, müəyyən müddətdən sonra səs “iş atına” çevrilsə də, nə vaxtsa “yorğun” olur. Tembr pisləşir, bağlar silinir, “qum və titrəmə” görünür, nəticədə səs öz keyfiyyətini itirir.

-Opera müğənnisi səhnədə öz vokalını eşidirmi?

-Bu, bizim sənətdə çətin bir məqamdır. Axı, özümüz reallıqda necə səsləndiyimizi heç vaxt eşitməyəcəyik. Yalnız dinləyici gözəlliyin, rəngin, tembrin şahidinə çevrilir. Opera ifaçısı özü ən yaxşı halda orada olanların otuz faizini eşidir. Buna görə də özümüz vokallarımızı izləməyə çalışırıq. Müəyyən dərəcədə bu, praktikada inkişaf etdirilir, zil tonunu necə yaxşı çatdırmaq, yüksək notlara çatmamaq, düzgün nəfəs almaq və sairə. Burada növbəti ifaya əvvəlcədən hazır olmaq, öz səsinizi sinxron şəkildə qeyd etmək və səhnə hərəkətinə uyğun olaraq baş verənləri səsləndirmək də vacibdir.

-İstənilən musiqi aləti kimi, sizin də səsə diqqət yetirməniz lazımdır.

-Xalq arasında belə bir fikir var ki, opera müğənniləri tamaşadan əvvəl susurlar. Hətta dünyaşöhrətli Mario Del Monako haqqında belə bir hekayə var ki, o, növbəti tamaşaya qədər düz iki-üç gün səssiz qala bilərdi. Eyni şeyi özüm haqqında deyə bilmərəm... Hədiyyəmiz çoxlu tamaşalardan ibarətdir və uzun fasilələrə dözə bilmirik. Hətta Opera Günləri vaxtı “Traviata” mənim üçün mizan-səhnə məşqindən, orkestrlə məşqdən və tamaşanın özündən ibarət idi. Hər dəfə də səsimin zirvəsində oxuyurdum. Hazırlıq dövründə onun yarısını istifadə etməyə icazə verilsə də, bu, zərərlidir. Çünki vokalda tam yükdən nə qədər çox istifadə edirsinizsə, texnika bir o qədər çox işlənir, səs tellərinin möhkəmliyi və dözümlülüyü inkişaf edir. Bütün bunlar çox vacibdir. Gördüyünüz kimi, hər gün işləmək tövsiyə edilsə də, üç gün ərzində ümumiyyətlə heç bir fasilə olmadı. Doğma teatrımıza qayıtdığımız zaman proqram yenidən vokalçılar, orkestr və dirijor üçün rahat olacaq...

-İkinci Qarabağ müharibəsində iştirakınıza toxunmaya bilmərəm. Səhnədən düşərək səngərə getdiyinizi təsəvvür etmək çətindir...

-Mən sizə dəfələrlə demişəm ki, pandemiyanın başlanğıcında və kəskin karantin başlayanda özümü praktiki olaraq Böyük Teatra “bağlanmış” hiss edirəm. Seçim teatrın Serebryanı Bordakı bağında tək qalmaq və ya bu çətin dövrü valideynlərimlə bölüşmək üçün evə qayıtmaq arasında idi. Mənimlə danışdıqdan sonra bu vəziyyəti həll etməyə kömək edən Elçin Əzizova təşəkkür edirəm. Yadımdadır, o, məndən belə bir addıma ölçülüb-biçilmiş şəkildə yanaşmağı xahiş etdi, çünki pandemiya bitəcək və Böyük Teatra qayıtmaq artıq sual altında olacaqdı. Amma sonra bütünlüklə Uca Yaradana və Onun iradəsinə arxalanaraq hər şeyi taleyin ixtiyarına buraxmağa qərar verdim. Qərarları zehnimdən daha çox ürəyimlə verirəm. Mən hərbi əməliyyatın əvvəlində vətənə qayıtdım və hərbi xidmətə çağırışıma nail oldum. Bu, mənim Vətən qarşısında borcum idi. Əsgər yoldaşlarımın sürprizini xatırlayıram - bir opera müğənnisi silaha sarıldı. Sonra cavab verdim ki, peşəm məni Vətəni müdafiə etməkdən azad etmir. Biz bütün müharibəni bu uşaqlarla keçirdik, yoldaşlarımızı itirməyin faciələrini birlikdə yaşadıq. Dayım oğlu Natiq həlak olanda onlar mənə dəstək oldular...

-“Silahlar danışanda, muzalar susur”, belə bir ifadə var...

-Şəxsən mən müharibənin sonuna - Qələbəyə qədər musiqini bir kənara qoydum. Elə anlar oldu ki, hərbi əməliyyatların sona çatması artıq hiss olunurdu və uşaqlar məndən mahnı oxumağımı istəyirdi. Ancaq sonra yoldaşlarımız yenicə şəhid olanda, necə oxuya biləcəyimi təsəvvür edə bilmədim. Yadımdadır, Ali Baş Komandan qeyd-şərtsiz Qələbəmizi elan edən kimi, mütləq ekspromt konsertlə çıxış edəcəyimə söz vermişdim. Yalnız bir dəfə Hadrut şəhərinə daxil olanda, özümə yerli kilsədə azan oxumağa icazə verdim. Bu, unudulmaz bir an idi! Xristian kilsəsində mahnı oxuduğuma irad tutanlara cavab verdim ki, Tanrıya onun evinin hansı divarları arxasına müraciət etməyin fərqi yoxdur. Azad edilmiş doğma torpağımda namaz qılmaq mənim üçün böyük şərəf idi. Bunu ruhum istədi və içimdə anlaşılmaz bir haqlılıq hissi yayıldı. Biz o zaman da anladıq ki, Azərbaycan ədalətin təntənəsinə yaxındır, onu silahının gücü, əsgərlərinin cəsarəti ilə qazanıb. Qələbə xəbərini Şuşadan üç kilometr aralıda öyrəndik. Bölmələrimiz xüsusi təyinatlıların hərəkətlərini dəstəkləyərək dağlarda - şəhərin əhatəsində idi. Ermənilərin ağ bayraq qaldırmasının sevinci sözlə ifadə olunmaz idi. Biz mahnı oxuduq və rəqs etdik.

-Müharibədən sonra dinc həyata qayıdış prosesi necə keçdi?

-Deməzdim ki, müharibə mənə psixoloji təsir etməyib. Bu, ölümlə üz-üzə gələndə heç mümkün də deyil. Həyat dəyərləri və ayrıca bir insanın həyat anlayışının özü birmənalı olaraq dəyişir. Xüsusən də şəhidlərimizi ləyaqətlə dəfn etmək üçün onları parça-parça toplamalıydıq, amma duyğuları bir kənara qoymaq lazım idi. Hələ sənin dayın oğlu şəhid olan məqamda dünya sanki gözünün qarşısında parçalanacaq... Həmin günün faciəsi son saatıma qədər içimdə yaşayacaq... Çətin dağlıq ərazidən keçərək Hadrutun ən yüksək nöqtəsinə qalxırdıq və az qala çatmışdıq ki, minaatan mərmisi bizdən 150 metr aralıda partladı. Yorğunluğa baxmayaraq, haradansa güc gəldi və dördüncü vzvodun tərkibində təyin olunmuş məntəqəyə daxil oldum. Dayım oğlu isə beşincinin tərkibində idi və o, həmin hücumda yoldaşları ilə birlikdə şəhid oldu. Yadımdadır, bu faciəli xəbəri eşitdim və sanki daşa döndüm, uzun müddət susub qaldım. Göz yaşları olmadan... Müharibənin dəhşətli təsiri var, sanki ona öyrəşirsən. Etiraf edirəm ki, hətta qan görmək belə mənim üçün qorxulu deyildi, ona görə də ilk döyüşlərdən sonra yaraları sarğı ilə bağlamağı öyrəndim. Dayım oğlunun dəfnində bunu etdiyim insanların çoxunu gördüm.

Səngərdən səhnəyə gedən yoldan danışarkən etiraf edirəm ki, bu, mənim üçün çətin olmadı. Müharibədən sonra sözləri Vahid Əzizə məxsus olan bəstəkar Könül Hüseynovanın “Şəhidlik zirvəsində” mahnısını lentə yazdıraraq Qələbəmiz üçün canlarından keçən hər kəsin xatirəsini ehtiramla yad etməyə çalışdım. İlk növbədə, bu addım mənim üçün vacib idi, məhz bundan sonra opera səhnəsinə qayıtmağı öz haqqım hesab etdim. Uca Yaradana şükür edirəm ki, hər şey yoluna düşdü və musiqi yenidən həyatımın aparıcı qüvvəsinə çevrildi. Amma üzümə “sən mənim üçün yox, özün üçün vuruşdun” deyən bəzi insanlarla qarşılaşmaq məcburiyyətində qalanda şəxsi ağrılarımı bölüşməyə bilmirəm. Bu müsahibəni oxuyan hər kəsə müraciət etmək istəyirəm ki, insanlar Ordumuzun və onun əsgərlərinin, Birinci Qarabağ müharibəsinin, Aprel döyüşlərinin, İkinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçılarının qədrini bilməyə çalışsınlar. Tamamilə təvazökar səslənməyə bilər, amma bu hadisələri yaşayan bir insan kimi, vətənin əmr və qanunlarına sadiq qalanların müdafiəsini xatırlatmağı vacib hesab edirəm. Haqqımızda alçaldıcı ifadələrə yol vermək qətiyyən olmaz. Mən Vətənimin və opera sənətinin əsgəri olaraq qalacağam...